Een bijzondere ontmoeting.

Enige tijd geleden had Ingrid me al eens gevraagd of ik het leuk zou vinden om het originele handschrift in te kunnen zien. Vooral om de miniatuur eens nauwkeurig te kunnen bekijken. Zij zou er namelijk wel voor kunnen zorgen dat wij toegang kregen tot de afdeling Bijzondere Collecties van de Universiteitsbibliotheek van Leiden, waar het boek zich bevindt.

Vanzelfsprekend vond ik dat een uitstekend idee en na enig heen en weer gecorrespondeer met bibliothecaris en conservator - mensen die Ingrid goed kent - kon ze me vorige week het heugelijke nieuws meedelen dat er toestemming was om het zgn. LTK (Letterkunde) 191, want zo wordt dit handschrift genoemd, in de leeszaal bijzondere collecties op ons gemak door te bladeren.

En afgelopen vrijdag was het dan zover.

Maar eerst was er die dag nog de afspraak met Bob Markus van de Vier Windstreken in Rijswijk, de plaats waar Ingrid ook woont. 

Deze afspraak was niet alleen gemaakt ter kennismaking van Ingrid met Bob, maar ook om de voortgang van Ferguut te bespreken. Zo kwam daar o.a. een dummy op tafel waar ik onmiddellijk enthousiast over was; een 80 glanzende pagina's dik exemplaar met kapitaalbandje, een blauwe linnen band en stofomslag. Ik zag het al helemaal voor me; de illustratie gepreegd op de linnen band met goudfolie èn een leeslint natuurlijk. Prachtig als luxe variant; de mogelijkheden worden verder onderzocht.

Daarnaast overhandigde Bob ons de aanbiedingenfolder voor het najaar 2013, waarvan hieronder de omslag en de aanbieding van Ferguut te zien is (klik op de afbeelding voor een grotere versie). 

Het wordt allemaal steeds concreter.

Na een paar genoeglijke uurtjes op de uitgeverij begaven Ingrid en ik ons vervolgens richting Leiden, waar we  ons vervoegden bij de receptie van de Universiteitsbibliotheek.

Ingrid liet niets aan het toeval over met haar uitgeprinte mailwisseling m.b.t. de toestemming voor ons bezoek. Ik citeer:

Beste collega's,

Morgenmiddag, vrijdag 18/7, komen vanaf ca. 13.00 mevrouw Ingrid Biesheuvel en de heer John Rabou naar de bijzondere collecties. Zij zullen zich eerst melden bij de receptie. Willen jullie meneer Rabou een tijdelijke bezoekerspas geven? Hij mag daarna doorlopen naar de bijzondere collecties met mevrouw Biesheuvel, die wel een LU-card heeft.

Dank en groeten,

Ernst-Jan

...en Ingrid's reactie hierop aan mij:

Nou, die zal ik samen met de mail van de conservator nog even geprint meenemen, en dan moet het toch wel lukken langs alle draken, reuzen en tolridders bij het zo zwaar-bewaakte Witte Schild te komen.

Dit bleek niet nodig te zijn, want bij de receptie was men dus op de hoogte van onze komst en zo konden we, gewapend met een bezoekerspas, doorlopen naar de leeszaal Bijzondere Collecties op de tweede verdieping, alwaar Ernst-Jan ons verwelkomde en aan Ingrid het boek overhandigde. 

Zoals je kunt zien zit het boek in een cassette met een rode sticker. Dit is een zgn. Handschrift met Rode Band. Ingrid legde me uit dat dit hele speciale exemplaren zijn; zij moeten als eerste worden  gered bij calamiteiten: brand enzo.

Ook al lag het boek op een speciaal daartoe door Ingrid klaargelegd kussen, het verbaasde me dat we geen witte handschoenen aanmoesten/-hoefden. We mochten het perkament gewoon met onze blote handen aanraken; heel vreemd voor een boek van bijna 700 jaar oud!! 

In 2005 had ik de gelegenheid om de nieuwe facsimile-uitgave van Les Très Riches Heures de Duc de Berry door te bladeren in Museum het Valkhof in Nijmegen. Dat was ter gelegenheid van de presentatie van deze facsimile-uitgave tijdens de grote Gebroeders van Limburg tentoonstelling, aldaar. En dat was op uitnodiging van Facsimile Verlag Luzern uit Zwitserland, die deze uitgave had bezorgd. Ook dat boek lag op een kussen, maar ik moest wel handschoenen aan. En hier ging het "slechts" om een reproductie, weliswaar een superieure reproductie, maar toch! Hier kunt u het zelf bekijken: http://tinyurl.com/mkblbut

Mocht u het willen aanschaffen, dan moet ik u teleurstellen, het is uitverkocht. Het was overigens niet heel goedkoop: een kleine € 10.000,-!

Maar terug naar ons originele handschrift van Ferguut. 

Nadat ik het boek, waarvan de leren band trouwens van veel later datum is, opensloeg zag ik meteen op de eerste bladzijde de miniatuur in de initiaal van vs. 1, de "D". Zoals gezegd de enige miniatuur die het handschrift rijk is. Ik was verrast door de  - ondanks alle beschadigingen - nog altijd heldere kleuren en sprankelende uitstraling.   

Jammer genoeg is zijn de marges, die oorspronkelijk veel ruimer moeten zijn geweest, ten koste van de versieringen overal bijgesneden, wat op onderstaande detailplaatjes goed te zien is.

En daaronder - nogmaals - de schetsen van mijn reconstructie.

Door de hele tekst heen - 32 pagina's (of folio's, zoals dat heet) - worden nieuwe hoofdstukjes aangeduid door kleine blauwe en rode initiaaltjes. Deze zijn bovendien allemaal versierd met uiterst fijne lijntjes, zgn. penwerk. 

Op onderstaande foto is goed te zien hoe dat penwerk er uit ziet. In dit geval gaat het om de letter F van Ferguut. Dit woord, deze naam, is hier goed te herkennen. Ook is hier duidelijk te zien hoe rücksichtslos de bladen zijn bijgesneden: dwars door de versieringen heen.

Naast deze versierde initiaaltjes begint elke kolom tekst met een versierde letter. Meestal van een kop en profil, heel klein en heel gevariëerd. Hieronder staan daarvan nog enkele voorbeelden. 

Ondanks het feit dat het handschrift maar één miniatuur bevat is het door al deze kleine verfraaiingen rijker versierd dan ik altijd gedacht heb. 
Na aandachtige beschouwing van al dit fraais, bladerde Ingrid nog even verder naar een andere tekst die ook in deze band is opgenomen, n.l. die van Floris ende Blanchefloor. Dat wordt n.l. ons volgende project. 

Na een uurtje wandelden we voldaan de bibliotheek weer uit, waarna Ingrid mij trakteerde op een aangename, maar niet geheel geplande sight-seeing van Voorburg en Rijswijk èn omgeving. Uiteindelijk vonden we haar huis en kon ik haar thuis afzetten en reed ik zwaar onder de indruk weer terug naar het zuiden des lands. Het was een mooie dag.

Het handschrift en meer

Het handschrift.

Zoals ik in het filmpje vertel is er van het Middelnederlandse verhaal van Ferguut slechts één handschrift bewaard gebleven. Dit handschrift wordt bewaard in de Universiteitsbibliotheek van Leiden. Het is geschreven in de traditie van de Brits-Keltische, Arthuriaanse verhaalkunst van de middeleeuwen.

Het verhaal.

schetsontwerp 1ste illustratie uit het boek: De jacht op het witte hert 50x25 cm

Pen/aquarel-studie boerenzoon Ferguut

Het verhaal gaat over de eenvoudige boerenzoon Ferguut die, nadat hij de vorstelijke stoet van Koning Artur voorbij heeft zien trekken, besluit om zelf ook ridder te worden. Hij vertrekt naar het hof en maakt zich volkomen belachelijk. Bovendien versmaadt hij de avances van de Schone Galiëne, omdat hij andere zaken aan zijn hoofd heeft; hij wil tenslotte ridder worden. 

potlood/aquarel schetsontwerp Galiëne

Illustratie Galiëne (detail) 25x25 cm

Zij vertrekt diepbedroefd en zwaar gegriefd met onbekende bestemming. Ferguut raakt op zijn beurt in de ban van de Schone Galiëne en gaat naar haar op zoek. Wat volgt is een queeste vol ontberingen, gevechten met struikrovers, zeerovers, reuzen en ander gespuis, waarbij hij niet zelden bijna het leven laat. 

1ste pen/aquarel schetsen huis Somilet en Ferguut - Hi was sot

potloodschets Ferguut - Hi was sot

pen/aquarel-studie Hi was sot (zie ook 1ste object verderop)

pen/aquarel-studie gevecht met de Zwarte Ridder

Ferguut uit de illustratie Het gevecht met de Zwarte Ridder (detail) 50x25 cm

pen/aquarel - studie Ferguut met de ijselijke dwerg

schetsontwerp De ijselijke dwerg 25x25 cm

illustratie feestmaal struikrovers (detail) 50x25 cm

pen/aquarel-studie Pantasale bewaakt het Witte Schild - Si was lelic utermaten

Ferguut uit de illustratie Pantasale bewaakt het Witte Schild (detail) 50x25 cm

Op een gegeven moment komt hij achter de verblijfplaats van Galiëne. Hij kan haar niet benaderen, omdat zij belegerd wordt door de wellustige koning Galarant. 

Hoe het verhaal verder gaat, zal ik hier niet verklappen, maar één ding is zeker, ze krijgen elkaar! 

Even voorstellen

Met trots en blijdschap kan ik u vertellen dat ik mij heb weten te verzekeren van de steun en medewerking van twee experts in de middeleeuwse literatuur. 

Het verhaal bij mijn illustraties wordt geschreven door Ingrid Biesheuvel. Zij vertaalde talloze literaire teksten uit het Middelnederlands. In november 2012 verscheen van haar hand De ridders van de Ronde Tafel. Arturverhalen uit de Lage Landen. Daarin staan vertalingen van negen, meest dertiende-eeuwse, ridderromans waaronder de Ferguut. In de maand na verschijnen werd haar boek bekroond met de Gerrit Komrij-prijs, een prijs die na de dood van deze dichter in het leven is geroepen voor diegene die oudere literatuur toegankelijk weet te maken voor een breed publiek. 

Speciaal voor mijn geïllustreerde versie van Ferguut heeft zij vol enthousiasme de uitdaging aangenomen om de tekst van Ferguut na te vertellen voor een andersoortig publiek dan dat waarvoor het onlangs verschenen boek bestemd was. Dit navertellen kwam neer op aanmerkelijk inkorten (uiteraard met behoud van de verhaallijn en de hoogtepunten), het treffen van een toon die door een jeugdiger publiek begrepen kan worden en het aansluiten bij de al bestaande platen.

Ingrid is al ruim 15 jaar de naaste onderzoekmedewerkster van professor Frits van Oostrom, universiteitshoogleraar in Utrecht. 

En hij is de tweede persoon die ik graag aan u voorstel. Hij was onder meer president van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen en o.a. winnaar van de AKO-literatuurprijs voor Maerlants wereld. In februari van dit jaar verscheen zijn laatste boek Wereld in Woorden, Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1300-1400, waarvan er nu al 17000 exemplaren verkocht zijn.

Ik heb Frits gevraagd om een voorwoord - of liever in zijn woorden een Ten geleide - te schrijven bij de gehistorieerde initiaal "D" van de eerste pagina van het handschrift, die ik in oude luister wil gaan herstellen. 

Zijn antwoord was duidelijk en doortastend: "...en zoals je ziet ben ik al aan het oefenen om tekstjes met D te laten beginnen. Dat dekselse voorwoord draag ik derhalve drommels graag bij, dat dit dus duidelijk doorklinke".

Bovendien ben ik hem bijzonder dankbaar voor het feit dat hij zo ruimhartig is geweest om mij uit zijn Utrechtse werkbudget "met overtuiging" een mooie financiële bijdrage te verlenen om dit "ook voor ons vak zo waardevolle project tot wasdom te helpen komen". 

het boek

omslag, formaat 25x25 cm.

Ik heb het boek kunnen onderbrengen bij Uitgeverij De Vier Windstreken in Rijswijk, waar het in het voorjaar van 2014 zal verschijnen. 

Ondanks het zware weer waarin uitgeverijen zich in zijn algemeenheid op dit moment bevinden, onderkent uitgever Bob Markus de kwaliteit en het speciale karakter van dit project en hij is dan ook bereid om een dergelijke bijzondere uitgave te bekostigen, onder het motto "soms moet je eens iets bijzonders doen".
Maar gezien het risicovolle karakter van een project als dit moet ik er zelf voor zorg dragen om de financiële middelen te verwerven om het boek af te kunnen maken. Zoals ik al in het filmpje aangaf ben ik voorlopig nog niet klaar met de illustraties. Ik moet nog 3 spreads (= illustratie over een dubbele pagina van 50x25 cm) maken en een aantal kleinere door de tekst heen om het verhaal van Ingrid goed op het illustratiemateriaal aan te laten sluiten. Verder nog een aantal hoofdstuk-openingen en natuurlijk de gerestaureerde initiaal "D" voor Frits, die ik inmiddels heb opgespannen, zodat hij uitgewerkt kan worden.

Omdat ik al 13 jaar bezig ben met dit verhaal moet ik een aantal illustraties (digitaal) aanpassen en met elkaar in overeenstemming brengen. Verder moet het boek worden vormgegeven, de tekst afgeschreven (Ingrid is ongeveer halverwege) en geredigeerd en verder zijn er ongetwijfeld nog vele kleinigheden die ik op dit moment over het hoofd zie. 
Kortom, het is nog heel veel werk aan de winkel. Het zal neerkomen op minimaal 4 maanden werk.
Welnu, om deze periode te kunnen overbruggen, ben ik dit 
weblog begonnen. 

Uitleg over het crowdfund

Het doel van dit weblog is tweeledig. Niet alleen om voor mijzelf voldoende financiële ruimte te creëren om deze periode te kunnen overbruggen en daardoor het werk te kunnen afmaken, maar ook om vooraf zoveel mogelijk boeken te kunnen verkopen, zodat de uitgeverij verzekerd is van een gegarandeerde afzet. 

Het voordeel voor u allen lijkt mij evident; in ieder geval kunt u een exemplaar van het boek bemachtigen tegen een gereduceerde prijs. Maar zoals u in het lijstje rechts bovenaan op dit weblog kunt zien zijn er mogelijkheden te over om meer uit uw aankoop te halen dan alleen een aantrekkelijke korting.

Sommige mogelijkheden behoeven wellicht nadere uitleg.

• naamsvermelding 

De bedoeling is om achter in het boek een lijst met intekenaren op te nemen als dank voor de extra genoten steun.

• objecten 

Ik heb uit 3 verschillende illustraties een ruimtelijke versie gemaakt van Ferguut zelf. Ze worden met de hand gemaakt van fotoreproducties, gelijmd op uit hout gezaagde vormen, afgewerkt met gesso en acrylverf. Hier en daar een enkele subtiele versiering in de vorm van halfedelsteentjes (of kraal/glas) en kleine ornamentjes van metaal.

1 - Aankomst bij het hof van Artur in Cardoel. Hi was sot. Digitale versie (nog).

2 - het gevecht met Lokefeer. Prototype, gemaakt van prints, karton, hout, gesso, kralen en satéstokjes.

3 - Ferguut temt Pennevare. Digitale versie (nog).

• kunstreproductie

Van een aantal illustraties worden hoogwaardige fine art reproducties gemaakt die worden afgedrukt op zwaar (350 grs) aquarelpapier van Hahnemuhle. In twee formaten: om en nabij 25x25 cm en 50x25 cm. Op dit moment heb ik nog geen keuze kunnen maken om welke illustraties dat zal gaan, omdat enerzijds er nog een aantal illustraties gemaakt moet worden en anderzijds omdat ik hier en nu niet al te veel van het beeldmateriaal wil prijsgeven. In een later stadium zal ik op dit weblog een volledig beeld kunnen geven van de te verkrijgen reproducties.

• schetsen en originelen

Van de originelen zal ik van elk der beide formaten slechts 5 illustraties voor de verkoop ter beschikking stellen. Zowel voor het formaat van 25x25 cm als voor dat van 50x25 cm zullen er zich dus maar 5 mensen kunnen inschrijven. Inschrijving gaat op volgorde van binnenkomst van de betaling.

Ook in dit geval zal ik pas in een later stadium definitief kunnen vaststellen welke illustraties daarvoor in aanmerking zullen komen. Ook dat wordt t.z.t. via dit weblog gecommuniceerd. 

• lezing/presentatie

Ik verzorg graag een presentatie in woord en beeld over Ferguut (en in het bijzonder over de totstandkoming van het boek en dit weblog) voor u en uw gezelschap; of het nu om een personeelsvereniging, een schoolklas, een studievereniging, een vakgroep of wat dan ook gaat. En om het even op welke door u gekozen plaats en tijd. 

De duur van deze presentatie zal ongeveer een uur - anderhalf uur zijn.

Tot slot

Ik wil graag van de gelegenheid gebruik maken om nog twee mensen te bedanken voor hun waardevolle medewerking. Zonder hen zou dit weblog er veel minder professioneel hebben uitgezien. 

Ten eerste Harry van de Westelaken uit 's-Hertogenbosch, die kans heeft gezien, om ondanks zijn drukke bestaan als cameraman en tussen zijn vele reizen in het buitenland door, prachtig filmmateriaal te schieten voor mijn promotiefilmpje. En last but not least Daan van Paridon, woonachtig in Hoorn, die dit materiaal tot een prachtig geheel heeft gemonteerd en mij daarnaast ook heeft bijgestaan om een aantal technische hobbels te nemen om dit weblog in te richten. Beiden veel dank.
En als laatste kan ik melden dat er al een aantal boeken in bestelling is. Een goede start van een - naar ik hoop  - succesvolle campagne.